Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου 2012

... Αρ. Μανωλάκος - για ένα νέο θεσμικό τοπίο στα ΜΜΕ ...

*
Αριστείδης Μανωλάκος*
("Εφημερίδα των Συντακτών")
***
*

Για ένα αυτοδιαχειριστικό
εκδοτικό, θεσμικό πλαίσιο

Ενα σχέδιο αλλαγής στο θεσμικό τοπίο του Τύπου δεν μπορεί παρά να είναι ενταγμένο στη γενικότερη προσπάθεια αλλαγής του πολιτικού συστήματος. Η κοινωνία οφείλει να επιβραβεύσει αυτοδιαχειριστικά εκδοτικά εγχειρήματα, άλλως παραμένει ανοιχτός ο δρόμος για τον ολοκληρωτισμό των αγορών.

Προκειμένου να σκεφτούμε αν είναι δυνατή και με ποιες προϋποθέσεις η διατύπωση ενός σχεδίου για ένα νέο θεσμικό τοπίο των ΜΜΕ οφείλουμε να κατανοήσουμε τα προβλήματα και τις παθογένειες του χώρου μας.

Πρόβλημα 1ο: Το συνταγματικό πλαίσιο

Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια βίαιη καταστροφή του οικοδομήματος που το Σύνταγμά μας –και τα προηγούμενα Συντάγματα- θεσπίζει μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων την ελεύθερη έκφραση διά του Τύπου.

Στην πράξη τι συμβαίνει; Αυτό που κυριαρχεί είναι ότι διά των ΜΜΕ εκφράζεται η ελευθερία των απόψεων και των συμφερόντων των κυρίαρχων ελίτ, είτε με τρόπο άμεσο, π.χ. υποστήριξη του μνημονιακού μονόδρομου, είτε δι” εξαναγκασμού, π.χ. εξάρτηση των υπερχρεωμένων εκδοτικών επιχειρήσεων, είτε με τη θεσμοθετημένη διάλυση των εργασιακών σχέσεων και τις στρατιές των ανέργων στον χώρο των ΜΜΕ.

Καθώς και με όλες τις συγκεκαλυμμένες μορφές αυτολογοκρισίας των δημοσιογράφων ή και ανοιχτής λογοκρισίας στο όνομα υπέρτερων δήθεν αγαθών με απειλές απολύσεων, κατάργηση εκπομπών, παραπομπές σε δίκη δημοσιογράφων κ.λπ.

Σ” αυτό το περιβάλλον συμπυκνώνεται ολόκληρη η παθογένεια του ελληνικού Τύπου και των ΜΜΕ μετά τον εμφύλιο: επιχειρήσεις κρατικοδίαιτες και διαπλεκόμενες από τη μια μεριά –στη δεκαετία του ’60, ένα τότε μεγάλο εκδοτικό συγκρότημα είχε χαρακτηριστεί «ναυπηγός κυβερνήσεων»- και εργαζόμενοι από την άλλη σε κατάσταση ουσιαστικής ομηρίας. Μια ψευδής εν πολλοίς εικόνα της λειτουργίας του Τύπου είχε καλλιεργηθεί. Αρκεί να θυμηθούμε τις συνέπειες στην ενημέρωση που επέφεραν:

* το μετεμφυλιακό «παρασύνταγμα»

* η δικτατορία των συνταγματαρχών που αποδέχτηκε η πλειονότητα των εκδοτών και πληθώρα νομοθετικών ρυθμίσεων, όπως:

* το «αυτόφωρο», που διατηρήθηκε στη μεταπολίτευση,

* ο εξοντωτικός για τις επιχειρήσεις και τους δημοσιογράφους νόμος επί κυβερνήσεως Ράλλη για την προστασία κατ” ουσίαν του πολιτικού προσωπικού που και σήμερα ισχύει μετά την άρνηση Σημίτη να τον καταργήσει

* ο βραχύβιος «τρομονόμος» επί Μητσοτάκη που καταργήθηκε μετά την αντίδραση στην προφυλάκιση διευθυντών εφημερίδων.

Πρόβλημα 2ο: Το καθεστώς των επιχειρήσεων

Μαζί με τη διάλυση των εργασιακών σχέσεων και την κατάργηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την εργασία –αμοιβές, ωράριο, συντάξεις κ.λπ.- το νεοφιλελεύθερο μοντέλο οδηγεί, μέσα από τις αμαρτίες τους, στο κλείσιμο, τις συγχωνεύσεις ή την εξαγορά πολλές επιχειρήσεις στον χώρο του Τύπου και των ΜΜΕ.

Η περίοδος των παχιών αγελάδων έχει τελειώσει και έχει καταρρεύσει το προστατευτικό κέλυφος εντός του οποίου αναπτύχθηκαν τα ΜΜΕ διαπλεκόμενα με την εξουσία –με το πολιτικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα- ως συνιστώσα της.

Χαρακτηριστικά της παθογένειας στον χώρο των επιχειρήσεων είναι μεταξύ άλλων:

* τα «δανεικά κι αγύριστα» με την εύνοια των κυβερνήσεων

* η φορολογική διευκόλυνση της εργοδοσίας με την προ φόρου διανομή μέρους των κερδών, στοιχείο οικονομικής αδιαφάνειας των ιδιοκτητών και αμοιβής μερίδας εργαζομένων με τα λεγόμενα «μαύρα»

* η απαλλαγή από την εργοδοτική εισφορά στους ασφαλιστικούς οργανισμούς του κλάδου ή μειωμένη για τα νέα Μέσα και

* η εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή και η διαιωνιζόμενη μέσω κυβερνητικών ρυθμίσεων εισφοροκλοπή της συμμετοχής των εργαζομένων στους ασφαλιστικούς οργανισμούς

* η καταδολίευση του αγγελιόσημου ακόμη και μετά τον διορθωτικό νόμο του ’95 – ούτε το 50% της διαφημιστικής δαπάνης δεν κατέληγε στα ασφαλιστικά ταμεία

* η συγκάλυψη του σκανδάλου κατά την εισαγωγή των μεγάλων επιχειρήσεων του Τύπου και των ΜΜΕ στο Χρηματιστήριο.

Σήμερα η βαθιά ύφεση οδηγεί σε σοβαρές αναδιατάξεις στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μέσων καθώς σταθερά μειώνεται η διαφημιστική «πίτα» και περιορίζονται οι εισροές.

Πρόβλημα 3ο: Η ανεξαρτησία του δημοσιογράφου

Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα διαπιστώσουμε ότι οι βιοτικές ανάγκες των δημοσιογράφων τούς υποχρέωσαν πριν από την πρώτη συλλογική σύμβαση του 1964 να καταφύγουν στην πολλαπλή απασχόληση, γεγονός που διατηρήθηκε και μετά την αναγνώριση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος ως επαγγέλματος της μισθωτής εργασίας.

Σ” αυτό το πλαίσιο περιθωριακές προγενέστερες καταστάσεις εγκαταστάθηκαν ως σύστημα εξάρτησης και αλλαγής της λειτουργίας του δημοσιογράφου μέσω της θεσμοθέτησης των Γραφείων Τύπου σε όλους τους αρμούς του Δημοσίου, από την κεντρική κυβέρνηση ώς την τοπική αυτοδιοίκηση και τις δημόσιες επιχειρήσεις.

Το σύστημα αυτό οργανώθηκε από τη δικτατορία, διατηρήθηκε στη μεταπολίτευση και επεκτάθηκε και με τη μορφή των συμβούλων και των έμμισθων συνεργατών από τα αδιαφανή κονδύλια κρατικών υπηρεσιών –ιδιωτικών και δημόσιων επιχειρήσεων- αλλά και πολιτικών κομμάτων με τα γνωστά pay-roll. Ολοι θυμόμαστε την καταγγελία Μητσοτάκη για τις «μαύρες σακούλες» του υπ. Εξωτερικών επί υπουργίας Σαμαρά.

Πρόβλημα 4ο: Η φαλκίδευση του δημοσιογραφικού συνδικαλισμού

Παράλληλα και συστηματικά από την εποχή του εμφυλίου οργανώνονται με τα χαρακτηριστικά συντεχνίας έξω από και σε σύγκρουση συμφερόντων με τον εργατοϋπαλληλικό συνδικαλισμό οι οργανώσεις των εργαζομένων στον Τύπο. Η ΕΣΗΕΑ, π.χ., αναγορεύεται σε κλειστή λέσχη των εκλεκτών του μετεμφυλιακού καθεστώτος και ολίγων κατ” επιλογή αντιφρονούντων για τα μάτια του κόσμου, αποκλείοντας ακόμη και κάποιους ελευθερόφρονες της Δεξιάς, όπως τον αείμνηστο Παναγιώτη Λαμπρία, που με τη μεγάλη πλειονότητα των νεαρών τότε δημοσιογράφων συγκροτούν δική τους συνδικαλιστική οργάνωση.

Και ενώ ο αέρας της μεταπολίτευσης καταργεί τους πολιτικούς φραγμούς και οδηγεί στην ενσωμάτωση στη Μεγάλη, όπως τότε λεγόταν, Ενωση όλων των δημοσιογράφων της προδικτατορικής περιόδου, το συντεχνιακό καθεστώς διατηρείται και θεσμοθετείται.

Με νόμο του 1982 οι οργανώσεις των εργαζομένων στον Τύπο εξαιρούνται από τον συνδικαλισμό της μισθωτής εργασίας και ορίζονται ως επαγγελματικές Ενώσεις ύστερα από αξίωση και διά χειρός της εργοδοσίας. Ετσι, μετατρέπονται σε οιονεί επαγγελματικά επιμελητήρια.

Σταχυολογούμε μερικές από τις σημαντικότερες απόπειρες θεσμικών παρεμβάσεων στα ΜΜΕ:

* Το ΕΣΡ, ανάπηρο από γεννησιμιού του, ο Κώδικας Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ, 85 χρόνια μετά την ίδρυσή της, και η προγραμματική συμφωνία ΕΣΡ-ΕΣΗΕΑ δεν μπόρεσαν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

* Η πρόταση νόμου για την πιστοποίηση της ιδιότητας του δημοσιογράφου, με ευθύνη των δημοσιογραφικών οργανώσεων που είχαν επεξεργαστεί οι νομικοί σύμβουλοι της ΕΣΗΕΑ και της ΕΣΗΕΘ με επικεφαλής και τελικό συντάκτη τον καθηγητή Αντώνη Μανιτάκη προσέκρουσε πριν καν συζητηθεί στις εσωτερικές αντιθέσεις των διοικήσεων των Ενώσεων.

* Η πρόταση για τα πνευματικά δικαιώματα των δημοσιογράφων που επεξεργάστηκε κατ” ανάθεση ο αείμνηστος καθηγητής Γεώργιος Κουμάντος, με σκοπό να περιληφθεί στη διαπραγμάτευση με τους εργοδότες για τη συλλογική σύμβαση του 2003, αντικαταστάθηκε με την εκχώρηση στους εργοδότες τής υπό όρους αμοιβής των δημοσιογράφων για την αναπαραγωγή/αναμετάδοση της πνευματικής τους εργασίας.

* Ακόμα και η συζήτηση εγκεκριμένου από το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ σχεδίου καταστατικού, προς αντικατάσταση του προ 35ετίας ισχύοντος, ουδέποτε έφτασε στη Γ.Σ. προς ψήφιση.

Με βάση τα παραπάνω διερωτώμαι αν υπάρχει εναλλακτική λύση στα ερείπια που συσσωρεύει η κρίση στον χώρο των ΜΜΕ. Πίσω δεν θέλουμε να γυρίσουμε. Εμπρός πού πάμε; Χωρίς την κοινωνική επιβράβευση των αυτοδιαχειριστικών και άλλης συμμετοχικής μορφής εκδοτικών εγχειρημάτων που θα στηρίζονται στον συνδυασμό επιχειρηματικού και κοινωνικού οφέλους με προεξάρχουσα τη συντακτική ευθύνη και τον έλεγχο του διευθυντικού δικαιώματος στα Μέσα, δύσκολα θα μπορέσουμε να προτάξουμε ένα σχέδιο αλλαγής στο θεσμικό τοπίο του Τύπου. Και ακόμα περισσότερο, δεν μπορώ να δω αυτή την πορεία παρά μέσα στη γενικότερη προσπάθεια αλλαγής του σημερινού πολιτικού συστήματος.

Οσο λιγότερο συμμετέχει ενεργά η κοινωνία στη μεγάλη σύγκρουση, παραμένει ανοιχτός ο δρόμος προς τον κυβερνητικό αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό των αγορών.

* Πρώην πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ
---
Σημ.: την επιμέλεια της εικονογράφησης είχε η Ανασυγκρότηση
*


ΕΤΗΠΤΑ - ΛΙΘΟΓΡΑΦΟΙ : Γιατί δύο σωματεία;

                                                                 * 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου